Nguyên lý tảng băng trôi là lý thuyết được áp dụng rộng rãi đối với cả cá nhân và tổ chức. Nguyên lý cho chúng ta hiểu hơn bản chất của mọi vấn đề, tựa như tảng băng trôi (có phần nổi và chìm). Mà phần chìm luôn chiếm tỷ lệ lớn hơn là gốc rễ của vấn đề.
Việc thấu hiểu phần ẩn sâu của tảng băng ấy sẽ mang lại hiểu biết toàn diện giúp bạn giải quyết vấn đề hiệu quả, sáng tạo. Vậy nguyên lý tảng băng trôi là gì? Các lớp của mô hình nguyên lý tảng băng trôi là gì? Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong công việc, cuộc sống như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết những ứng dụng phổ biến của nguyên lý tảng băng trôi qua bài viết sau đây của 123job.
1. Nguyên lý tảng băng trôi là gì?
Nguyên lý tảng băng trôi là một công cụ tư duy hệ thống đơn giản, dễ tiếp cận, được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Nguyên lý tảng băng trôi sử dụng phép ẩn dụng từ hình ảnh tảng băng trôi để phản ánh rằng mọi vấn đề, sự kiện bề mặt mà chúng ta dễ dàng nhận diện (phần nổi, chiếm khoảng 10 - 15% cấu trúc) được củng cố bởi các mô hình, cấu trúc và niềm tin ít thấy hơn (phần băng chìm dưới nước, chiếm khoảng 85 - 90% khối lượng).
2. Các lớp của mô hình nguyên lý tảng băng trôi là gì?
- Events (Sự kiện): Bao gồm những sự kiện, tình huống có chứa hành vi, phản ứng dễ dàng nhận diện.
- Patterns (Khuôn mẫu): Đề cập tới xu hướng hoặc mẫu của các sự kiện và tình huống có liên quan.
- Structure (Cấu trúc): Bao gồm các yếu tố hệ thống, quy trình, chính sách, cách thức tổ chức, hoạt động dẫn tới patterns.
- Mental models (Mô hình tinh thần): Bao gồm hệ thống tư duy, niềm tin, giá trị định hình sự hiểu biết về thế giới và góp phần tạo nên hệ thống cấu trúc và cách thức hoạt động của nó (hay cách tổ chức/cá nhân ra quyết định và hành động).
Các lớp của mô hình nguyên lý tảng băng trôi là gì?
3. Giá trị và những hạn chế của nguyên lý tảng băng trôi
3.1. Những giá trị mà nguyên lý tảng băng trôi mang lại
- Dễ tiếp cận: Nguyên lý tảng băng trôi là một phép ẩn dụ dễ hiểu, dễ áp dụng. Nó vừa là một lời nhắc nhở, đồng thời cũng cung cấp cho chúng ta một hướng tiếp cận vấn đề đúng đắn, hiệu quả và có hệ thống.
- Làm sáng tỏ vấn đề: Nguyên lý tảng băng trôi cho thấy mọi thứ đều có hai phần (nổi, chìm). Với cách tiếp cận này, bạn có thể tăng cường nhận thức, hiểu biết sâu sắc về các vấn đề, sự việc thay vì chỉ mang những ý nghĩ sơ sài và mông lung.
- Đòn bẩy: Có thể sử dụng nguyên lý tảng băng trôi để thử nghiệm, xem xét mức độ tác động của một can thiệp/đề xuất và qua đó xác định loại đòn bẩy (tác động tiềm năng) mà nó có thể mang tới cho hệ thống.
- Tập trung nhiều hơn vào mô hình tinh thần: Đây cũng có thể coi là phần quan trọng nhất trong mô hình, nhấn mạnh vào việc yếu tố niềm tin, cách tư duy, giá trị chi phối toàn bộ hệ thống.
- Nguyên lý tảng băng trôi cũng nhấn mạnh sự thay đổi chỉ có được và bền vững hơn khi bạn giải quyết triệt để nguyên nhân sâu xa gây ra vấn đề (và nó nằm ở suy nghĩ, cách tư duy).
3.2. Hạn chế của nguyên lý tảng băng trôi
Với mỗi mô hình hay nguyên lý đều có những ưu điểm và điểm hạn chế riêng. Nguyên lý tảng băng trôi cũng vậy, nó cũng có những hạn chế nhất định, chúng bao gồm:
Sự đơn giản hóa quá mức: Sự tổng quát của nguyên lý tảng băng trôi là điểm mạnh, giúp nó hữu dụng trong mọi lĩnh vực. Tuy nhiên, mức độ đơn giản hóa quá mức này khó cung cấp một phân tích toàn diện, một hướng đi cụ thể để đưa tới giải pháp rõ ràng. Bởi vậy, nguyên lý tảng băng trôi thường thích hợp để khởi động suy nghĩ. Nó cũng là một lời nhắc nhở về nhiệm vụ cần phân tích, tìm hiểu sâu một vấn đề nào đó.
Tính chủ quan khi áp dụng nguyên lý tảng băng trôi: Những gì được cho là hữu hình, vô hình sẽ khác nhau với từng cá nhân, từng góc độ tiếp cận. Chưa kể đó, càng đi vào phân tích nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, bạn càng dễ bị sự chủ quan chi phối nếu như không có trải nghiệm thực tế. Điều này có thể làm sai lệch kết quả phân tích và nhận diện sai vấn đề.
2. Những dụng nguyên lý tảng băng trôi
Việc áp dụng nguyên lý tảng băng trôi trải dài trên nhiều lĩnh vực khác nhau, từ việc phát triển cá nhân cho tới động lực tổ chức. Mặt chung giữa mọi ứng dụng là nguyên lý tảng băng trôi cho phép phân tích sâu hơn vấn đề và đưa tới giải pháp hiệu quả hơn cho những thách thức.
2.1. Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong quản trị nhân sự
Áp dụng nguyên lý tảng băng trôi cho bức tranh nhân sự tổng thể, bạn có thể thấy những khía cạnh hữu hình và “ẩn sâu” của chức năng quản trị nhân sự trong tổ chức. Trong đó, phần nổi lên dễ nhận thấy lại là kết quả của một chuỗi hoạt động quan trọng phía sau. Cũng chính những khía cạnh “ẩn” lại là nền tảng cho giúp hệ thống nhân sự vận hành trơn tru và bền vững.
Những hoạt động, chức năng quản trị nhân sự là phần nổi của tảng băng trôi bao gồm: (1) Tuyển dụng (tìm nguồn, phỏng vấn, tuyển dụng, ký kết hợp đồng lao động); (2) Đào tạo và phát triển (cung cấp chương trình, tổ chức buổi đào tạo và đánh giá định kì); (3) Quan hệ nhân viên (quản lý, giải quyết những xung đột, mâu thuật, duy trì môi trường làm việc tích cực); (4) Đánh giá hiệu suất nhân sự; (5) Lương, phúc lợi, bồi thường…
Những hoạt động, chức năng quản trị nhân sự ẩn sâu (không phải ai cũng thấy được) bao gồm: (1) Lập kế hoạch chiến lược phù hợp với các mục tiêu kinh doanh chung của tổ chức.; (2) Phát triển tổ chức (kế hoạch headcount, tái cấu trúc, phát triển văn hóa doanh nghiệp…); (3) Kế hoạch kế nhiệm (xác định và sắp xếp lãnh đạo nguồn); (4) Phân tích dữ liệu (xu hướng nhân sự, hiệu suất nhân sự…); (5) Tổ chức, xây dựng chính sách nhân sự tuân thủ hiến pháp, pháp luật…
Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong nhân sự
2.2. Ứng dụng của mô hình nguyên lý tảng băng trôi trong tâm lí học
Trong tâm lý học, mô hình tảng băng trôi được sử dụng để hiểu sâu hơn bản chất phức tạp trong hành vi con người. Thông qua nguyên lý tảng băng trôi, nhà tâm lý học có thể khám phá sâu hơn động cơ, xung đột trong vô thức của người bệnh, những động cơ và xung đột này cũng chính là yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của họ.
Trong trị liệu (therapy), nguyên lý tảng băng trôi giúp kết nối các triệu chứng có thể nhìn thấy với các trạng thái tâm lý vô hình. Qua đó, nhà trị liệu có thể tìm ra nguyên nhân gây ra lo lắng, trầm cảm, các rối loạn hành vi… mà không dễ dàng để nhận thấy.
Bằng cách khám phá tầng tâm lý ẩn này, các chuyên gia tâm lý có thể phát triển phương pháp trị liệu có mục tiêu và bền vững hơn. Nó không chỉ giúp làm biến mất đi những triệu chứng mà còn giải quyết tận gốc vấn đề của người bệnh.
2.3. Ứng dụng của nguyên lý tảng băng trôi trong marketing
Ứng dụng với cấp độ chiến lược và nhiệm vụ của marketing, hoạt động marketing được ví như một tảng băng trôi chỉ hiện ra một phần, trong khi đó phần lớn (85 - 95%) ẩn dưới bề mặt. Một chiến lược, hoạt động marketing cũng vậy, thường bao gồm nhiều yếu tố ẩn không nhìn thấy nhưng lại là nền tảng quyết định sự thành công cho toàn bộ chiến dịch.
Phần nhìn thấy của hoạt động marketing đại diện cho những chiến thuật dễ thấy bởi đối tượng mục tiêu, và công chúng như quảng cáo, bao bì sản phẩm, những bài đăng trên mạng xã hội. Tuy nhiên, phần không nhìn thấy của tảng băng trôi lại đại diện cho những chiến lược, chiến thuật nền tảng hỗ trợ mọi hoạt động kể trước đó, bao gồm nghiên cứu thị trường, phân đoạn thị trường, phân tích khách hàng, định vị thương hiệu, phân tích cạnh tranh…
Nguyên lý tảng băng trôi nhấn mạnh tầm quan trọng của những yếu tố ẩn, là nền tảng và là động lực chính cho thành công của chiến dịch. Qua đó khuyến khích các marketer tập trung vào những yếu tố được cho là nền móng nhiều hơn thay vì chỉ để tâm tới những chiến thuật hữu hình.
Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong marketing
2.4. Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong việc phát triển bản thân
Ứng dụng nguyên lý băng trôi, bạn có thể khám phá những phần ẩn giấu trong tính cách ảnh hưởng đến hành vi và quyết định. Mặt khác, mô hình này cũng giúp bạn nâng cao nhận thức và hiểu biết về bản thân, khám phá thêm những phẩm chất mà trước đó bạn không nhận ra. Nó củng cố thêm niềm tin, giá trị của bản thân, đồng thời giúp phát triển động lực, rèn luyện phản ứng thích hợp trước những thách thức trong cuộc sống.
Ví dụ, bạn tự thấy mình kém trong khoản nói trước đám đông. Sử dụng nguyên lý tảng băng trôi, bạn có thể nhận ra sự kém cỏi và nỗi sợ này không chỉ tới từ những trải nghiệm thực tế mà còn bị ảnh hưởng bởi sự tự ti, niềm tin đã ăn sâu vào tiềm thức rằng bạn không phù hợp. Bằng cách nhận ra những điều trên và giải quyết những mâu thuẫn này, bạn có thể vượt qua nỗi sợ hãi và cải thiện kỹ năng nói trước đám đông của mình.
2.5. Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong văn học
Nguyên lý tảng băng trôi vốn được sinh ra từ chính trải nghiệm viết lách của tác giả Hemingway và sau đó mở rộng qua nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong việc viết (đặc biệt là văn học), Hemingway tin rằng việc áp dụng lý thuyết tảng băng trôi giúp tạo một câu truyện ngắn hoàn hảo hơn.
Việc ứng dụng này được hiểu là quá trình lược bỏ đi các chi tiết. Sự lược bỏ có ý đồ này được thực hiện với mục đích biến những gì không được nói đến trở nên quan trọng không kém những chi tiết đã được nêu ra. Bởi chính các chi tiết ẩn đó cho phép người đọc khám phá, tưởng tượng hàm ý ẩn giấu sau mỗi con chữ..
Việc áp dụng nguyên lý tảng băng trôi lúc này tạo nên những nội dung hấp dẫn bởi chúng: Khơi gợi trí tưởng tượng và sự tò mò của người đọc; Thúc đẩy người đọc tham gia vào quá trình xây dựng câu chuyện. Điều này giúp tạo thêm gắn kết giữa độc giả và tác phẩm.
Và hơn hết, như Hemingway từng chia sẻ, sự uy nghiêm của mỗi tảng băng trôi là do chỉ có ⅛ cấu trúc của nó nổi trên bề mặt nước và trong văn học cũng vậy. Điều này nhắc nhở chúng ta 2 việc: (1) Một câu chuyện giàu ẩn ý luôn hấp dẫn hơn cả và (2) Một câu chuyện chỉ hấp dẫn khi được xây dựng trên nền móng vững chắc chứ không phải một cái vỏ rỗng tuếch.
Ứng dụng nguyên lý tảng băng trôi trong văn học
Kết luận
Nguyên lý tảng băng trôi là công cụ hữu ích trong phân tích, giải quyết vấn đề và ra quyết định. Hiểu được ý nghĩa, mô hình của tảng băng trôi giúp bạn nắm bắt được nâng cao hiểu biết về mọi sự vật, hiện tượng. Hãy áp dụng nguyên lý tảng băng trôi thường xuyên để cải thiện chất lượng công việc bạn nhé.
