Debate là gì? Cách tranh luận thông minh để không biến thành tranh cãi

Khác với tranh cãi, debate (tranh biện) là những thảo luận chính thức giúp người tham gia thấu hiểu hơn một vấn đề dưới góc nhìn đối lập. Giá trị lớn nhất của debate cũng là mang tới những góc nhìn cởi mở, người tham gia lắng nghe và tranh luận văn minh.

Vậy debate là gì? Tại sao nên lựa chọn debate thay vì tranh cãi? Thế nào là buổi debate hiệu quả? Cấu trúc chuẩn của debate là gì? Đâu là những lỗi ngụy biện cần tránh để debate không biến thành tranh cãi? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết sau đây của 123job.vn.

1. Debate là gì? Phân biệt debate (tranh luận) và tranh cãi

1.1. Debate là gì?

Debate (Tranh biện) là một cuộc tranh luận có tổ chức trong đó những người tham gia thảo luận được chia thành 2 đội với quan điểm đối lập về một chủ đề/câu hỏi được đặt ra. 

• Những người đồng ý với tuyên bố được đề cập là phe “ủng hộ”. 
• Người không đồng tình với tuyên bố hay ý tưởng thuộc phe “phản đối’. 
• Trong nhiều trường hợp, việc phân đội ủng hộ hay phản đối sẽ do ban tổ chức sắp xếp thay vì để ứng viên tự lập đội. 

Mỗi bên sẽ trình bày nội dung quan điểm của mình một cách có tổ chức, thông minh để chứng minh và thuyết phục đối thủ, người nghe. Và mỗi thành viên cần đưa ra những ví dụ, minh chứng để củng cố lập luận của mình. Khác với tranh cãi nhằm tìm ra người thắng kẻ thua, mục đích của debate là tìm kiếm và đưa ra những lập luận có tính thuyết phục nhất. 

Xem thêm: Cách thuyết trình hay - Bí quyết tạo nên nội dung thuyết trình hấp dẫn

1.2. Phân biệt debate (tranh biện) và tranh cãi

Debate và tranh cãi là hai khái niệm hoàn toàn đối lập. Nhưng nhiều trường hợp hiện nay vẫn nhầm lẫn, dẫn tới những cuộc debate sa đà vào việc phân cao thấp, đúng sai. Để phân biệt debate và tranh cãi, bạn có thể tham khảo bảng sau đây: 

2. Giá trị của debate là gì?

2.1. Giá trị của debate đối với cá nhân 

Theo Aristotle, trong tranh luận có 3 thành phần chính sau đây: (1) Logos là lý luận; (2) Pathos là tính cảm xúc, lập luận chạm tới khán giả; (3) Ethos là tính tin cậy, nâng cao uy tín, tính vững chắc của luận điểm. 

Ba yếu tố trên cũng đại diện cho những giá trị mà debate mang tới cho người tham gia tranh biện, bao gồm: 

• Giúp người tham gia học cách xây dựng một lập luận khoa học, những lý lẽ mạnh mẽ, dẫn chứng phù hợp và thuyết phục. 
• Người tham gia được học cách trình bày quan điểm một cách tự tin, một cách nói hùng hồn và thuyết phục người nghe bằng cách kết nối bài chia sẻ với cảm xúc của người nghe.
• Rèn luyện phong thái tự tin, đáng tin cậy và uy quyền thông qua sự chuẩn bị kỹ lưỡng và những minh chứng uy tín nhất. 

Có thể thấy, debate không chỉ đơn thuần là cuộc tranh luận hấp dẫn. Chúng giúp bạn rèn luyện tư duy: (1) Tư duy hoàn thiện hơn bằng cách diễn giải và tổ chức thông tin một cách khoa học; (2) Tư duy nhạy bén hơn thông qua những lần phản biện đối thủ trong thời gian ngắn. Bên cạnh đó, debate cũng giúp bạn trở thành một diễn giả uy tín (ngay cả bên ngoài bối cảnh cuộc tranh biện) đối với bạn bè, đồng nghiệp, cấp trên. 

2.2. Giá trị của debate đối với xã hội

Đối với xã hội, những buổi thảo luận, chia sẻ quan điểm sôi nổi và văn minh là những điều quý giá nhưng hiếm thấy. Giá trị của debate vượt ra khuôn khổ của chính mỗi cuộc tranh biện đó với những ý nghĩa xã hội rộng lớn hơn như: 

• Buộc người xem phải suy nghĩ về những vấn đề, câu hỏi và những luận điểm được đặt ra trong debate. Đây là một cách nhấn mạnh tầm quan trọng của chủ đề tranh luận và kêu gọi hành động của mỗi cá nhân. 
• Mọi người học cách lắng nghe những cuộc thảo luận có tính xây dựng. Qua đó mở rộng kiến thức, tiếp thu nhiều góc nhìn và hoàn thiện tư duy của bản thân. 
• Tranh luận các vấn đề xã hội, chính hiện tại là một cách giáo dục toàn diện, giúp lượng lớn công chúng nhận thức được những vấn đề xã hội đang gặp phải và tầm quan trọng trong việc giải quyết chúng. 
• Hơn hết, lựa chọn debate/tranh biện thay vì tranh cãi là một định hướng giúp xã hội lắng nghe, thấu hiểu và phát triển tích cực hơn thay vì những phân cực, rạn nứt từ tranh cãi thắng thua thông thường.

3. Thế nào là một cuộc debate hiệu quả? 

Có những tiêu chuẩn đánh giá khác nhau dựa trên hình thức, tính chất buổi debate. Tuy nhiên, có những tiêu chí trụ cốt cần được đảm bảo nhằm mang đến những màn debate hiệu quả, chúng bao gồm: 

• Chủ đề được lựa chọn là điểm nóng với nhiều mặt ưu, nhược điểm khác nhau. 
• Những thảo luận được đưa ra bám sát chủ đề, tuyên ngôn, ý tưởng được đưa ra ban đầu. 
• Sự tương tác, tham gia tranh luận sôi nổi từ tất cả những người tham gia debate. 
• Những luận điểm, đề xuất được đưa ra dựa trên nền tảng thông tin và lập luận vững chắc, hợp lệ và có cơ sở. 
• Tranh biện lưu loát, hùng biện và dắt dắt thảo luận một cách sôi nổi tích cực. 
• Đưa ra những đề xuất, bài học đắt giá sau khi thảo luận.
• Cả người tham gia debate và khán giả theo dõi đều có những bài học đáng giá sau buổi debate. 

4. Cấu trúc debate cơ bản?

Có nhiều dạng cấu trúc debate khác nhau tùy thuộc vào tính chất và nội dung buổi debate. Với phạm vi bài viết dưới đây, 123job.vn xin giới thiệu tới bạn đọc cấu trúc của buổi debate với chủ đề quen thuộc trong đời sống xã hội. Thời gian debate kéo dài khoảng 30 phút với phân bổ trình tự như sau: 

• Preparation (Chuẩn bị) trong vòng 5 phút
• Opening Speeches (Phát biểu mở màn buổi debate) trong khoảng 2 phút
• Discussion (Thảo luận) trong 10 phút
• Closing Speeches (Tuyên bố kết thúc) trong khoảng 2 phút

Preparation (Chuẩn bị)

Sau khi được chỉ định là đội ủng hộ hay phản đối quan điểm được đưa ra, cả 2 đội debate sẽ có một khoảng thời gian để xây dựng hệ quan điểm, lập luận và dẫn chứng của mình. Người tham gia có khoảng 5 phút chuẩn bị hoặc nhiều hơn với những chủ đề mới, lạ.

Opening Speeches (Tuyên bố mở đầu)

Cả 2 đội ủng hộ và phản đối đều có khoảng 2 phút để trình bày những luận điều đầu tiên của mình. Thường bắt đầu trước với đội ủng hộ, với những lý do tại sao quan điểm được đưa ra là đúng. Sau đó là phần trình bày phản đối đầu tiên của đội còn lại. Đây chưa phải là lúc để phản biện lại lập luận của đội đối thủ. Vì vậy, mỗi đội cần tập trung vào quan điểm của mình, trình bày chúng thật mạch lạc, tự tin. 

Discussion (Tranh biện)

Khi cả hai đội đã kết thúc 2 - 3 phút trình bày quan điểm riêng là khoảng thời gian dành cho thảo luận và tranh luận. Luật debate phần này cho phép người tham gia thảo luận tự do hơn. Nhưng để đảm bảo buổi debate không biến thành tranh, rất cần ý thức của người tham gia và sự sát sao của người điều phối. 

Với phần thảo luận, mỗi đội có thêm cơ hội để làm rõ lập luận của mình. Quan trọng hơn là đặt câu hỏi đối thủ và đưa ra luận điểm , dẫn chứng cần thiết để bác bỏ ý kiến của đối thủ. 

Closing Speeches (Tuyên bố kết thúc)

Cả hai đội sẽ có khoảng 2 phút để trình bày lập luận cuối. Không nên đưa ra luận điểm mới trong 2 phút cuối cùng này. Thay vào đó hãy nhấn mạnh lại luận điểm quan trọng nhất sau quá trình trình bày và phản biện một cách rõ ràng và súc tích. Đồng thời, cả hai đội cần tổng kết lại tại sao quan điểm ủng hộ/phản đối ý kiến chủ đề của họ là có lợi và có giá trị cho số đông. 

5. Mẹo để debate hiệu quả là gì? 

Tranh luận là một kỹ năng quan trọng, ngay cả trong phạm vi buổi debate hay trong cuộc sống hàng ngày. Dưới đây là những mẹo bạn có thể áp dụng để nâng cao kỹ năng debate cũng hiệu quả của tranh luận: 

• Đặt mục tiêu rõ ràng khi tham gia debate và chuẩn bị đầy đủ kỹ năng (lập luận, phản biện, đặt câu hỏi) và phong thái trình bày tự tin, hùng hồn và kết nối với cảm xúc khán giả. 
• Hiểu những yếu tố cơ bản của tranh luận: Hiểu cấu trúc, nguyên tắc, những lỗi sai cần tránh trong debate. 
• Nghiên cứu và chuẩn bị kỹ lưỡng về chủ đề thảo luận. Hiểu sâu sắc với hệ thống dẫn chứng, số liệu đáng tin cậy sẽ giúp bạn tự tin với quan điểm lập luận của mình hơn. Đồng thời, hệ thống thông tin vững mạnh đó cũng hỗ trợ bạn xây dựng những lập luận khoa học nhất. 
• Cấu trúc lập luận rõ ràng: Nêu ra quan điểm, giải thích ấn tượng kèm minh chứng rõ ràng. Đảm bảo mỗi một luận điểm đều củng cố và bồi đắp cho quan điểm ủng hộ/phản đối cuối cùng. 
• Sử dụng các phép so sánh, ẩn dụ, những giai thoại để quan điểm của bạn dễ hiệu và đáng nhớ hơn. Đó cũng là cách để thu hút sự quan tâm, ủng hộ của khán giả.
• Lắng nghe và tập trung cao độ, ghi chép cần thiết. Xác định những điểm sai, sự không nhất quán, hay những luận điểm không có căn cứ của đội đủ thủ. Sử dụng những ghi chép ấy ngay lập tức (trong phần discussion) hoặc dùng chúng để củng cố phần chia sẻ của đội mình. 
• Làm chủ việc truyền đạt, bao gồm cả cách trình bày và việc kiểm soát thời gian. Đưa ra những nội dung quan trọng, tránh sa đà vào những yếu tố bên lề. Giữ bình tĩnh, trình bày tự tin, rõ ràng, không quá nhanh và không được phép chậm. Ngôn ngữ cơ thể, giao tiếp bằng mắt nên được sử dụng nhằm nhấn mạnh những điểm chính và tương tác với đối thủ, giám khảo và khán giả. 

6. Những lỗi sai cần tránh để debate (tranh luận) không biến thành tranh cãi

Có những nguyên tắc lập luận cần tuân thủ để để debate không biến thành tranh cãi và đảm vệ giá trị của debate. Những lỗi ngụy biện mà bạn cần nhận diện được và né tránh bao gồm: 

Tấn công cá nhân

Tuyệt đối không tấn công, không xúc phạm đến cá nhân debate khác. Việc chuyển hướng luận điệu sang tấn công cá nhân chỉ khiến bài tranh luận của bạn bị phân tán và mất đi giá trị vốn có.

Chỉ dẫn sai thẩm quyền

Liên quan đến việc đưa trích dẫn từ một chuyên gia (nhà khoa học, giáo sư). Lựa chọn trích dẫn thuộc phạm vi chuyên môn của cá nhân đó. Bởi không phải nhà khoa học nào cũng là bảo chứng chuyên môn cho mọi vấn đề và ý kiến cá nhân không mang tính đại diện. 

Lập luận kêu gọi đám đông (Ad populum)

Một kiểu ngụy biện mặc định một quan điểm là đúng nếu đám đông tin theo quan điểm đó. Tuy nhiên, ý kiến và góc nhìn của đám đông không phải lúc nào cũng đúng. Và minh chứng ấy vẫn còn tồn tại trong nhiều vấn đề xã hội, hay như Thuyết Nhật Tâm của Galileo - mặc dù là một sự thật hiển nhiên nhưng lại bị bác bỏ bởi số đông nhà khoa học và người dân thế kỉ XVI. 

Ngụy biện người rơm (Straw Man argument)

Thay vì phản biện trực tiếp luận điểm được đối thủ đưa ra, bạn lựa chọn bóp méo lập luận của đối thủ và tấn công quan điểm không nguyên vẹn đó. Ví dụ về kiểu ngụy biện người rơm, đối thủ cho rằng nghiên cứu ung thư quan trọng hơn HIV, nhưng bạn bóp méo ý đối phương thành nghiên cứu HIV không quan trọng và tấn công quan điểm đã méo mó đó. 

Lập luận vòng vo (Circular reasoning)

Là cách bạn quay lại với cùng một lập luận nhưng thay bằng những từ ngữ khác. Lỗi này khiến bạn cùng đồng đội mất thêm thời gian debate mà không bổ sung thêm giá trị mới nào khác. 

Thao túng cảm xúc

Thao túng cảm xúc là sử dụng những lập luận đánh vào cảm xúc, sự đồng cảm, thương hại của khán giả trong khi luận điểm và dẫn chứng của bản thân không đủ tin cậy. 

Chuyển đổi nghĩa vụ chứng minh (Shifting the burden of proof)

Người debate tuyên bố một quan điểm là đúng đắn khi đối thủ không thể chứng minh điều ngược lại. Ví dụ: Người ngoài hành tinh không tồn tại, vì không ai từng nhìn thấy người ngoài hành tinh (kể cả đội đối thủ cũng vậy). 

Tuy nhiên, việc chưa ai nhìn thấy người ngoài hành tinh có thể có nhiều lý do khác ngoài lý do trên như: (1) Người ngoài hành tinh không xuất hiện trong phạm vi tầm quan sát của chúng ta; (2) Các thiết bị hiện nay chưa đủ tiên tiến để ghi lại hình ảnh người ngoài hành tinh; (3) Những dạng vật chất mà mắt thường không thể nhìn thấy được nhưng không có nghĩa chúng không tồn tại (như tia X). 

Vậy nên lập luận dạng chuyển đổi nghĩa vụ chứng minh kia là sai hoàn toàn. 

Kết luận

Debate là một cách hiệu quả giúp mọi người hiểu sâu sắc hơn về một chủ đề thảo luận. Mong rằng những thông tin trên của 123job.vn giúp bạn đọc biết cách tạo nên những buổi debate bổ ích, giá trị nhất.