Chủ nghĩa khắc kỷ không đồng nghĩa với khắc khổ như chúng ta thường nghĩ. Ngược lại, chủ nghĩa khắc kỷ là triết lý hướng con người tới cuộc sống tự do và hạnh phúc thông qua rèn luyện 4 đức tính: thông thái, can đảm, tiết chế và công lý.
Bài viết sau đây, 123job.vn sẽ cùng bạn đọc tìm hiểu: Ý nghĩa của chủ nghĩa khắc kỷ là gì; Giá trị 4 đức tính của chủ nghĩa khắc kỷ là gì?; Làm thế nào để xây dựng và hoàn thiện 4 đức tính của chủ nghĩa khắc kỷ?
1. Chủ nghĩa khắc kỷ là gì?
Chủ nghĩa khắc kỷ (stoicism) là một trường phái triết học ra đời tại Hy Lạp vào thế kỷ 3 TCN, do Zeno xứ Citium sáng lập. Chủ nghĩa khắc kỷ nhấn mạnh việc kiểm soát ham muốn bằng lý trí, giúp con người rèn luyện tinh thần vững vàng và giữ bình tĩnh khi đối mặt với khó khăn.
Có một điểm khác cần nói về chủ nghĩa khắc kỷ, khắc kỷ ở đây không đồng nghĩa với nghiêm ngặt hay khổ hạnh. Chủ trương của trường phái này tập trung vào những triết lý sống đức hạnh bình thản thông qua kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ tích cực và lựa chọn cách đối diện với mọi vấn đề phù hợp.
Chủ nghĩa khắc kỷ đề cao giá trị tự do, hạnh phúc
2. Ý nghĩa của chủ nghĩa khắc kỷ
Chủ nghĩa khắc kỷ không chỉ là một trường phái triết học dành cho giới triết gia. Chủ nghĩa khắc kỷ là một hệ thống rèn luyện tư duy, và đạo đức có ích với mỗi người:
Chủ nghĩa khắc kỷ đưa tới một góc nhìn tường minh hơn về cuộc sống và cách sống hài hòa
Chủ nghĩa khắc kỷ đã phân mọi thứ trên cuộc sống thành 3 nhóm: Những điều ta có thể kiểm soát; Những điều ta không thể kiểm soát; Những điều ta có thể kiểm soát một phần. Lời khuyên của trường phái triết học này là tập trung vào nhóm 1, phớt lờ đi nhóm thứ 2 và lên kế hoạch cho nhóm 3. Khi đối diện và xử lý mọi vấn đề như vậy, bạn sẽ bớt đi một phần gánh nặng và nỗi lo trong cuộc sống.
Chủ nghĩa khắc kỷ là một phương pháp rèn luyện và phát triển bản thân hiệu quả
Như đã nói, sứ mệnh của chủ nghĩa khắc kỷ là rèn luyện tinh thần cứng rắn hơn, bình tĩnh hơn trước mọi áp lực cuộc sống. Điều này bắt đầu từ việc rèn luyện khả năng làm chủ cảm xúc và những gì ta có thể kiểm soát. Chọn chấp nhận nghịch cảnh thay vì than trách là bài học giúp chúng ta không ngừng tiến lên trong cuộc sống.
Chủ nghĩa khắc kỷ coi 4 đức hạnh: trí tuệ, can đảm, sự tiết chế và công bằng là những phẩm chất cốt lõi của một cuộc sống tốt đẹp. Hiểu rõ 4 đức hạnh trên và không ngừng rèn luyện, phát huy những phẩm chất ấy sẽ giúp chúng ta phát triển bản thân, đạt được mục đích sống vốn có.
Ý nghĩa của chủ nghĩa khắc kỷ là gì?
3. 4 đức tính của chủ nghĩa khắc kỷ và giá trị của chúng
3.1. Sự thông thái (Wisdom)
Epictetus từng nói “Việc quan trọng nhất trong cuộc đời chỉ đơn giản là nhận diện và phân biệt các vấn đề”. Nghe đơn giản là vậy, nhưng để nhận diện và phân biệt tốt xấu, bạn cần có tri thức, sự thông thái. Sự thông thái cũng là đức tính được đề cao hàng đầu trong chủ nghĩa khắc kỷ.
Sự thông thái được đề cập ở đây không chỉ đơn thuần là kiến thức, hiểu biết mà còn là sự sáng suốt, liền mạch trong tư duy. Trí tuệ hay sự thông thái sẽ giúp con người ta có khả năng nhìn nhận cuộc sống một cách khách quan, đưa ra quyết định đúng đắn và hợp lý.
Sự thông thái giúp chúng ta khai thác những gì đã được học, được biết tới và áp dụng hiệu quả những điều đó trong thực tế. Với chủ nghĩa khắc kỷ, sự thông thái là phẩm chất cần thiết giúp con người: Phân định đâu là điều quan trọng để tránh sa đà vào những điều vô ích; Bĩnh tĩnh quan sát, đánh giá vấn đề và đưa ra quyết định sáng suốt thay vì dựa vào cảm tính.
Xem thêm: Những nguyên tắc tư duy trí tuệ Do Thái thường áp dụng trong cuộc sống
3.2. Sự can đảm (Courage)
“Cuộc đời mỗi người cũng giống như một cuộc chiến, và cuộc chiến này thì vừa dài vừa phức tạp”, đó là nhận định của Epictetus trong tác phẩm Discourses. Mà với mỗi cuộc chiến, dù gian nan đến đâu, cũng đều cần lượng lớn dũng khí hay sự can đảm. Sự can đảm vừa là hy vọng vừa là động lực để mỗi cá nhân và cả đoàn quân tiến lên.
Sự can đảm trong chủ nghĩa khắc kỷ còn mở rộng hơn thế, không chỉ dừng lại ở việc dám đối diện với hiểm nguy, mà còn là sự kiên trì, không sợ hãi trước nghịch cảnh, dám đương đầu với chính những mâu thuẫn bên trong bản thân. Cũng cần làm rõ một điều, can đảm không đồng nghĩa với liều lĩnh, khi bản chất can đảm luôn có ý chí sống mãnh liệt và kiên cường nhất.
Bởi vậy, sự can đảm là một trong 4 đức hạnh được coi trọng trong chủ nghĩa khắc kỷ. Đó cũng là chất liệu quan trọng trên hành trình vươn lên trong cuộc sống, giúp mỗi chúng ta: Đón nhận mọi thách thức mà không sợ thất bại; Bất chấp mất mát, thay đổi mà không gục ngã; Can đảm theo đuổi con đường và giá trị sống mình đã chọn mà không hề hối tiếc.
3.3. Sự tiết chế (Temperance)
Epictetus từng nói “Nếu bạn đang tìm kiếm sự yên bình, hãy làm ít hơn” cũng như “Hãy kiềm chế những mong muốn của bạn – đừng để tâm vào quá nhiều thứ và bạn sẽ đạt được những gì mình muốn”. Đó là phát ngôn tiêu biểu về ý nghĩa của sự tiết chế, một đức tính khác không kém phần quan trọng trong chủ nghĩa khắc kỷ.
Sự tiết chế là khả năng kiểm soát bản thân, tránh khỏi những ham muốn, cám dỗ để giữ cho tâm trí và hành động của bản thân ở trạng thái cân bằng. Sự tiết chế được nhắc tới trong chủ nghĩa khắc kỷ không chỉ giới hạn ở những cám dỗ vật chất, mà còn là sự tự kiểm soát cảm xúc (những hỉ nộ ái ố) thường ngày.
Biết đủ là biểu hiện của sự tiết chế. Đó là trạng thái không dễ dàng để đạt được, bởi con người tham lam về nhiều mặt, từ vật chất cho tới tinh thần. Nhưng dù vậy, biết đủ vẫn là bài học lớn cần vượt qua để bản thân trưởng thành hơn (kiểm soát cảm xúc, hành vi, luôn giữ kỷ luật tốt).
Xem theem: Thành công chỉ cần là tham vọng? “Kiểm soát” được tham vọng để làm chủ cuộc đời
3.4. Công lý (Justice)
Marcus Aurelius, công lý (justice) là phẩm chất quan trọng nhất trong 4 đức hạnh cần có của người theo đuổi chủ nghĩa khắc kỷ. Bởi “công lý là vương miện sáng chói của tất cả đức hạnh”, nó là nền tảng tạo nên giá trị cho suy nghĩ và hành động của người thực hành.
Công lý trong chủ nghĩa khắc kỷ không chỉ giới hạn trong phạm vi luật pháp, mà còn mở rộng ra phạm trù đạo đức. Công lý lúc này là nguyên tắc của đối xử công bằng, hành xử đúng đắn với bản thân và với người khác, tiêu biểu như: Không ai nên làm hại tới người khác; Chúng ta không sinh ra chỉ vì bản thân…
Một quan điểm nổi bật khác về công lý trong chủ nghĩa khắc kỷ là hướng tới lợi ích chung thay vì chăm chăm vào lợi ích cá nhân, và mỗi cá nhân nên hành động để mang tới những điều tốt đẹp hơn cho xã hội. Đó cũng là một phần trong sứ mệnh của con người khi tới với thế giới này.
Công lý - Đức tính quan trọng nhất trong chủ nghĩa khắc kỷ
4. Làm thế nào để xây dựng và hoàn thiện 4 đức tính của chủ nghĩa khắc kỷ?
Quá trình thực hành và theo đuổi chủ nghĩa khắc kỷ cũng là quá trình rèn luyện, hoàn thiện 4 đức tính cốt lõi của chủ nghĩa khắc kỷ: Trí tuệ (Wisdom), Sự can đảm (Courage), Sự tiết chế (Temperance), và Công lý (Justice). Dưới đây là một số hướng dẫn giúp bạn sớm luyện thành tài:
4.1. Hoàn thiện trí tuệ - nâng cao hiểu biết và đưa ra quyết định đúng đắn
Nâng cao kiến thức, hiểu biết của mình về thế giới xung quanh. Bạn có thể học thông qua việc đọc, quan sát, trải nghiệm hàng ngày. Hãy đọc nhiều hơn những tác phẩm nổi bật nói về chủ nghĩa khắc kỷ của Epictetus, Seneca, Marcus Aurelius để thêm vững nền tảng. Ngoài ra, hãy quan sát và học hỏi từ những người có tư duy sáng suốt để được mở mang tư duy.
Thực hành phản biện trong quá trình tiếp nhận kiến thức: Luôn đặt câu hỏi trước mọi thông tin trước khi quyết định tin vào điều đó; Học từ kinh nghiệm và sai lầm của bản thân để sửa đổi thay vì phán xét cảm tính.
Tự phản tỉnh (Self Journaling), dành thời gian tự ngẫm về những điều mình nghĩ, những lời mình nói, những điều mình làm và rút ra bài học mỗi ngày. Cân nhắc xem những quyết định và hành động của mình có thể được điều chỉnh để cho kết quả tích cực hơn hay không?
Tập phân định mọi vấn đề: Đâu là phải trái đúng sai; Đâu là những gì bạn có thể kiểm soát (như suy nghĩ, hành động, phản ứng của bản thân) và đâu là những gì không thể (thuộc về quyết định của người khác); Tập trung vào những vấn đề bản thân có khả năng kiểm soát thay vì những vấn đề quá tầm với của mình.
4.2. Hoàn thiện sự can đảm - Dám đối diện với khó khăn, thử thách
Can đảm bảo vệ chính kiến của mình, đừng vì áp lực xã hội mà gạt bỏ đi những điều mình tin là quan trọng với bản thân. Đừng quên rằng ý kiến của đám đông hay mọi người xung quanh không phải thứ bạn có thể quyết định và kiểm soát hoàn toàn.
Vượt qua nỗi sợ bị đánh giá không phải điều dễ dàng, nhưng không phải không thể. Hãy dũng cảm thử thách bản thân như thuyết trình trước đám đông. Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất, chăm chỉ chia sẻ quan điểm bản thân, để rồi từ thói quen sẽ biến thành tự tin, giúp bạn mạnh dạn hơn.
4.3. Hoàn thiện sự tiết chế - kiểm soát bản thân và giữ vững sự cân bằng
Nhận diện đâu là những điều thực sự quan trọng với bản thân, tập trung nhiều hơn cho những giá trị cốt lõi đó. Đặt ra những giới hạn và phương pháp nhắc nhở bản thân không được vượt qua ranh giới ấy.
Cố gắng làm việc có kế hoạch để không bị cuốn vào những cám dỗ bất ngờ. Sự kỷ luật và kiên trì là những điều cần có trong hành trình này.
Học cách kiểm soát cảm xúc của bản thân: Suy nghĩ kỹ càng trước khi phản ứng, uốn lưỡi bảy lần trước khi lên tiếng. Không để cảm xúc lấn át lý trí, hãy cân nhắc nhiều hơn tới những hệ quả mà mình phải đối diện.
4.4. Công lý - Hành động đúng đắn, hướng tới lợi ích chung
Xây dựng thế giới quan đạo đức của bản thân, hành động vì lẽ phải: Phân định phải trái đúng sai; Đặt ra giới hạn những hành vi nào bản thân được phép hoặc không được phép làm…
Thực hành lòng trắc ẩn và công bằng: Đặt mình vào vị trí của người khác trước khi phán xét, hành động với tinh thần giúp đỡ người khác khi có thể.
Sống trung thực, trước hết là với bản thân, sau đó là với mọi người xung quanh. Tôn trọng quyền lợi, ý kiến của người khác.
Kết luận
Hy vọng bài viết trên giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn 4 đức tính của chủ nghĩa khắc kỷ. Đừng quên rằng có quá nhiều thứ trong cuộc sống mà chúng ta không thể kiểm soát được, điều bạn cần làm là lựa chọn cách đối diện đúng đắn hơn. Rèn luyện và hoàn thiện 4 đức tính của chủ nghĩa khắc kỷ là một trong những hướng đi giúp bạn đưa ra lựa chọn sáng suốt hơn qua từng ngày.
