Thất nghiệp là gì? Những hệ lụy nghiêm trọng của thất nghiệp đối với KT-XH

Khái niệm thất nghiệp là gì và tác động của nó với nền kinh tế Việt Nam? Những vấn đề mà sinh viên cần quan tâm để tránh rời vào trạng thái thất nghiệp, ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành nghề và công việc sau này.

Một sinh viên khi lựa chọn ngành học, họ thường lựa chọn những ngành hot, những ngành thiếu nhân lực thay vì sở thích cá nhân. Lý do đơn giản cho lựa chọn này của sinh viên liên quan đến cơ hội việc làm, vấn đề mưu sinh cũng như “thất nghiệp”. Không có sinh viên nào muốn mình rơi vào trạng thái không có việc làm vì bất cứ lý do nào chủ quan hay khách quan. Chính vì vậy, sinh viên thường sẽ định hướng nghề nghiệp liên quan đến những ngành học đang thiếu nhân lực để khi ra trường dễ dàng xin việc. Vậy thất nghiệp là gì?

I. Thất nghiệp là gì?

Theo Hán Việt, thất nghiệp có nghĩa là không có việc làm, một cách giải nghĩa vô cùng đơn giản mà ai cũng có thể hiểu được. Vậy chính xác thì thất nghiệp là gì? Thất nghiệp theo phân tích một cách cụ thể muốn chỉ đến những cá thể đang trong độ tuổi lao động có mong muốn tìm kiếm việc làm nhưng không tìm được công việc phù hợp hoặc không có công ty tuyển dụng.

Thất nghiệp là gì?

II. Phương pháp đo lường tỷ lệ thất nghiệp là gì?

Trong những bài báo, chúng ta thường nhận được những con số về tỷ lệ thất nghiệp là gì của Việt Nam hay những quốc gia khác, vậy làm sao để xác định tỷ lệ thất nghiệp là gì và tính toán dựa trên dữ liệu. 

Lực lượng lao động (L) = số người hiện có việc làm (E) + số người đang thất nghiệp (U)

Tỷ lệ thất nghiệp được tính theo tỷ lệ phần trăm của lực lượng lao động:

u = U/L.100% = (L - E)/L.100% = (1- E/L).100%

Một công thức khác chỉ ra tỷ lệ thời gian người lao động được sử dụng:

Tỷ lệ thời gian lao động được sử dụng = (Tổng số ngày làm việc thực tế / Tổng số ngày công có nhu cầu làm việc) x 100%

III. Phân loại thất nghiệp

Khi hiểu được định nghĩa thất nghiệp là gì, người ta dễ xác định và phân loại thất nghiệp.

1. Phân loại theo lý do

Mất việc: Mất việc là tình trạng một nhân viên đang đi làm tại một doanh nghiệp bị cho thôi việc vì một lý do nào đó như cắt giảm nhân sự do dịch, thành tích sụt giảm gây tổn thất cho công ty. Vô tình nhân viên này rơi vào tình trạng thất nghiệp mà không có sự chuẩn bị.

Lý do gây thất nghiệp là gì

Bỏ việc: Thay vì bị công ty đuổi, một nhân viên đang làm việc tại công ty lựa chọn bỏ công việc hiện tại vì lý do chủ quan từ bản thân họ hoặc do môi trường làm việc không tốt, chế độ phúc lợi không hấp dẫn, cá nhân này chủ động xin việc để tìm kiếm cơ hội khác. 

Nhập mới: Nhập mới dùng để chỉ những sinh viên mới ra trường chưa tìm kiếm được công việc vì chưa có kinh nghiệm hoặc chưa đáp ứng được nhu cầu tuyển dụng.

Tái nhập: Tái nhập là những lao động đã rời khỏi thị trường lao động trước đó vì bất cứ lý do nào, nay muốn tái nhập và trở lại môi trường làm việc và chưa tìm được vị trí công việc thích hợp. 

2. Phân loại theo tính chất

Khi phân loại theo tính chất, thất nghiệp được chia ra thành 2 dạng:

• Thất nghiệp tự nguyện - Voluntary Unemployment
• Thất nghiệp không tự nguyện - Involuntary Unemployment

3. Phân loại theo nguyên nhân

Phân loại thất nghiệp theo nguyên nhân, khái niệm thất nghiệp là gì cũng được chia làm 2 loại:

Thất nghiệp tự nhiên

Thất nghiệp tự nhiên hay còn gọi là natural unemployment là mức thất nghiệp thường thấy ở tất cả các nền kinh tế trong đó có nền kinh tế Việt Nam. Loại thất nghiệp này luôn tồn tại trong thị trường dù thị trường lao động có đang hoạt động bình ổn hay sôi động, nó không bao giờ biến mất. 

Thất nghiệp tự nhiên là gì

Thất nghiệp tự nhiên còn được phân loại nhỏ thành các loại như:

• Thất nghiệp tạm thời là loại thất nghiệp xuất hiện khi lao động muốn thay đổi công việc và rơi vào tình trạng thất nghiệp trong khoảng thời gian ngắn khi đang tìm việc làm phù hợp. 
• Thất nghiệp cơ cấu là một loại thất nghiệp dài hạn xuất hiện do sự đào thải ở một số ngành hoặc sự thay thế của máy móc, kỹ thuật thay thế lực lượng lao động khiến họ mất đi công việc hiện có. Sự đào thải này xuất hiện ngày càng nhiều vì máy móc, công nghệ đang phát triển và dần thay thế những vị trí trong ngành sản xuất. 
• Thất nghiệp thời vụ là loại thất nghiệp như part-time hoặc theo mùa như công việc thời vụ, ngày cao điểm như mùa lễ hội và chỉ kéo dài trong khoảng một thời gian nhất định. 

Thất nghiệp chu kỳ

Thất nghiệp chu kỳ hay còn gọi là cyclical unemployment là tỷ lệ thất nghiệp tương ứng với từng thời điểm hoặc giai đoạn trong chu kỳ kinh tế. Nguyên nhân của loại thất nghiệp này do chế độ lương thưởng cứng nhắc được duy trì qua nhiều năm không đáp ứng được nhu cầu sống của người lao động. Trong khái niệm thất nghiệp là gì, đây là một loại thất nghiệp sẽ biến mất khi đạt đủ điều kiện tiên quyết. 

Thất nghiệp chu kỳ được phân ra thành 2 loại: 

• Thất nghiệp chu kỳ cao trong những thời kỳ suy thoái kinh tế
• Thất nghiệp chu kỳ thấp khi nền kinh tế Việt Nam phát triển, mở rộng. 

IV. Tác động của thất nghiệp tới kinh tế – xã hội

1. Tác động đến sự tăng trưởng kinh tế

Khái niệm thất nghiệp là gì chưa phải tất cả, tác động của thất nghiệp là gì mới là cái chúng ta cần quan tâm và khắc phục. Tỷ lệ thất nghiệp cao phản ánh dấu hiệu của sự suy thoái kinh tế khi lực lượng lao động bị lãng phí và không được tận dụng cho sự tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Đây cũng là một trong những nguyên do gây lạm phát. 

Tác động của thất nghiệp là gì

Tỷ lệ thất nghiệp ở Việt Nam trong năm 2020 cao hơn 0,31% so với năm 2019 vì tác động của dịch Covid gây ra khiến nhiều nhãn hàng phải đóng cửa hàng trăm cửa hàng, công ty đình trệ sản xuất. Điều này phản ánh sự thụt giảm tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong năm vừa qua do đại dịch xuất hiện. 

2. Ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống của người lao động

Khi thấy được tác động của thất nghiệp là gì, người lao động chính là người hiểu nhất. Thất nghiệp ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân của người lao động, không có tiền dẫn đến tiêu thụ giảm, kế sinh nhai bị mất đi. Nếu là một sinh viên ở tỉnh lên thành phố học và làm việc, họ sẽ chịu áp lực nặng nề khi thất nghiệp vì không có tiền để duy trì hoạt động đời sống hàng ngày. 

Trong một gia đình, một hoặc hai cá thể thất nghiệp sẽ tạo ra gánh nặng cho những người còn lại - họ chính là người đau đầu với tác động của thất nghiệp là gì. Đặc biệt trong những gia đình có con nhỏ, cha mẹ là nguồn thu nhập chính, thử hỏi nếu họ thất nghiệp ai sẽ lo cho những đứa trẻ vấn đề ăn học và sức khỏe. Đề cập đến đây, ta đủ thấy được tác động nghiêm trọng của thất nghiệp mang lại cho xã hội và nền kinh tế Việt Nam.

3. Gây nguy hại đến trật tự xã hội

Đặt ra một vấn đề, nếu tỷ lệ thất nghiệp tăng cao, những người mất đi thu nhập ngày càng nhiều, tỷ lệ đói nghèo tăng cao dẫn đến vấn đề xã hội bất ổn. Những người lao động có nhiều thời gian rảnh, lại không có thu nhập dẫn đến tình trạng trộm cắp, cướp, mại dâm chỉ vì đói nghèo và túng tiền. 

V. Một số câu hỏi thường gặp về chủ đề thất nghiệp

1. Tại sao tỷ lệ thất nghiệp ở Việt Nam chưa đầy 2% trong khi ở nhiều nước phát triển là 2 con số? Tại sao lại có sự khác biệt này?

Tỷ lệ thất nghiệp không phản ánh được tỷ lệ nghèo đói, vì tỷ lệ thất nghiệp cao thường xuất hiện ở những nước phát triển và có tỷ lệ nghèo thấp. 

Những quốc gia đang phát triển như Việt Nam có những hạn chế về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và chế độ phúc lợi khác, người lao động khi thất nghiệp sẽ phải suy nghĩ đến kế sinh nhai hằng ngày. Khi không thể tồn tại mà thiếu tiền, họ chấp nhận mọi công việc dù không phải công việc cao cấp hoặc đúng chuyên ngành, họ chấp nhận điều đó để kiếm tiền chi tiêu hàng tháng - đây là một trong những ví dụ điển hình cho tác động thất nghiệp là gì.

Chế độ thất nghiệp là gì

Với những quốc gia phát triển, dân cư không chịu nhiều ảnh hưởng của thất nghiệp là gì, họ có chế độ phúc lợi và bảo hiểm tốt, mức sống cao nên khi rời vào trạng thái thất nghiệp họ không quá lo lắng về chi tiêu hàng ngày hay vấn đề học tập của con cái, vì vậy, họ có thể thảnh thơi tìm những công việc thật sự phù hợp và bắt đầu làm việc. 

2. Hạn chế của việc sử dụng tỷ lệ thất nghiệp như một thước đo cho các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam?

Với những nền kinh tế thị trường như Việt Nam, việc lấy tỷ lệ thất nghiệp làm thước đo không phản ánh được toàn bộ thị trường lao động tại Việt Nam. Những nước đang phát triển chưa cung cấp được những công việc chất lượng cao dẫn đến không sử dụng hết tiềm năng của lực lượng lao động dẫn đến tỷ lệ thiếu việc làm cao, thu nhập thấp. 

Vì vậy để theo dõi và đánh giá thị trường lao động của nền kinh tế Việt Nam thì cần những chỉ số khác như tỷ lệ lao động nghèo, tỷ lệ việc làm ảnh hưởng sức khỏe, tỷ lệ nông nghiệp hay năng suất lao động. 

3. Tại sao số doanh nghiệp phá sản, đóng cửa cao hơn số doanh nghiệp thành lập mới mà thất nghiệp lại giảm?

Khi những doanh nghiệp phá sản, lực lượng lao động của những doanh nghiệp này sẽ tìm kiếm công việc khác phù hợp, với những lao động chưa tìm được công việc - họ hiểu được thất nghiệp là gì, họ có xu hướng quay về làm việc với gia đình như những lao động gia đình không được trả lương. Bên cạnh những doanh nghiệp phá sản, vẫn có những doanh nghiệp đang hoạt động tốt đóng góp sự tăng trưởng kinh tế và có tiềm năng mở rộng kinh doanh, họ sẽ cần thêm lực lượng lao động mới. Vì vậy có thể thấy dịch vụ việc làm và thông tin về thị trường lao động ở từng thời điểm vô cùng quan trọng với những người lao động đang tìm việc. 

Tác động thất nghiệp là gì với người lao động

4. Những vấn đề chính đối với thị trường lao động Việt Nam?

Liên quan đến thất nghiệp là gì, thị trường lao động tại Việt Nam cần quan tâm chế độ tiền lương cũng như môi trường làm việc. Trong lực lượng lao động Việt Nam, gần một nửa trong số đó đang làm việc trong ngành nông nghiệp có thu nhập thấp. Bên cạnh đó, trong số 10 người thì có đến 8 người làm việc trong môi trường dễ bị tổn thương và không có điều kiện đảm bảo như phụ hồ. 

Mức thu nhập của lực lượng lao động tại Việt Nam tương đối thấp so với những nền kinh tế cùng tầm trong ASEAN như Thái Lan, Malaysia. Vì vậy, để thị trường lao động tại Việt Nam cải thiện chất lượng, dân cư ít bị ảnh hưởng bởi thất nghiệp là gì, nhà nước cần liên tục cải thiện những điều lệ liên quan đến quan hệ lao động, cơ sở đào tạo và giáo dục. Đây cũng là một trong những vấn đề khiến cho lực lượng lao động lựa chọn du học thay vì môi trường đào tạo trong nước, điều này khiến Việt Nam mất đi một phần lực lượng lao động cho thị trường nước ngoài thay vì phát triển nguồn lực và nền kinh tế Việt Nam. 

5. Cơ hội và thách thức đối với thị trường lao động Việt Nam trong thời kỳ dân số vàng? Cần phải làm gì để nắm bắt được những cơ hội đó?

Trong nền kinh tế Việt Nam vẫn còn nhiều điểm cần cải thiện. Tác động của thất nghiệp là gì ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của một nền kinh tế. Trong khi những doanh nghiệp đang than thở về sự thiếu hụt nguồn nhân lực nhưng vẫn có hàng ngàn sinh viên, nhân viên thất nghiệp chưa có việc làm vì không đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp. Vì vậy mặc dù sở hữu tỷ lệ dân số vàng với lực lượng lao động trong độ tuổi lao động dồi dào nhưng lại không được sử dụng hết tiềm năng. Để cải thiện điều này, Việt Nam cần mở rộng và tạo ra những công việc chất lượng cao để cung ứng cho nguồn lao động mở rộng tại Việt Nam góp phần thúc đẩy tốc độ phát triển của nền kinh tế Việt Nam. 

Bên cạnh đó, việc đưa ra những chính sách hấp dẫn nhằm thu hút nguồn đầu tư, kích cầu nhằm tăng trưởng kinh tế cũng tạo ra những cơ hội việc làm chất lượng cao cho nguồn lao động. Và một vấn đề cần được cải thiện để doanh nghiệp có thể sử dụng hết tiềm năng của lao động là cải thiện hệ thống giáo dục để đào tạo ra những sinh viên chất lượng cao.

Hiện nay, khi công nghệ thông tin phát triển, ràng buộc về khoảng cách không còn là vấn đề, những doanh nghiệp nước ngoài sẵn sàng tuyển dụng nhân sự từ Việt Nam. Công việc có thể thông qua nền tảng online như mạng xã hội hay những công cụ trao đổi thông tin khác. Tuy nhiên, có những doanh nghiệp sẵn sàng chi trả phí hàng tháng để nhân viên có thể di chuyển qua đất nước của họ làm việc. Đây là cơ hội lớn cho lực lượng lao động tại Việt Nam - tránh tình trạng thất nghiệp là gì, nhưng lại ảnh hướng đến việc sử dụng lao động của những doanh nghiệp trong nước và tăng trưởng kinh tế vì họ không thu hút và giữ chân được người tài.

VI. Kết

Khái niệm thất nghiệp là gì nghe có vẻ đơn giản nhưng chúng ta ai cũng có thể hiểu được tác động của thất nghiệp là gì ảnh hưởng lớn thế nào đến một nền kinh tế, đặc biệt với nền kinh tế Việt Nam. Vì vậy, hoạt động cải thiện chất lượng giáo dục là một trong những biện pháp quan trọng để cải thiện chất lượng lực lượng lao động đáp ứng được nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp.